صفحه تکتونیک (زمین ساخت)
شاید اصطلاح صفحه تکتونیک و ارتباط آن با زمین لرزه را شنیده باشید. در اینجا کوششی صورت گرفته که این مفهوم به شکل ساده ای بیان شود.
«سنگ‌کُره (پوستهٔ کُرهٔ زمین) (به انگلیسی: لیتوسفر) زمین از صفحاتی (به انگلیسی: صفحات تکتونیکی) تشکیل می‌شود که در کل شامل ۷ یا ۸ صفحهٔ اصلی، که در مواردی خود از تعدادی صفحات کوچک تشکیل می‌شوند، ساخته شده‌است.
این صفحات به صورت مداوم در حال حرکت هستند و براثر برخورد این صفحات پدیده‌هایی همچون زلزله، آتش‌فشانها، تشکیل کوهها، تشکیل درازگودالها و دیگر پدیده‌ها حاصل می‌شوند. میزان حرکت این صفحات از کمترین حد ۰ میلی‌متر در سال تا بیشترین حد ۱۰۰ میلی‌متر در سال، بسته به نوع، جایگاه و شرایط آنها تخمین زده می‌شود.» (ویکی پدیا)
در تصویر زیر که از سایت لرزه نگاری آمریکا برداشته شده است (مربوط به زلزله دوم ملارد – 6 دی 96) مرز صفحات تکتونیکی زمین با خط قرمز مشخص شده اند. حدود چهار پنجم کشور ما در صفحه اُرآسیا و یک پنجم آن در صفحه عربستان قرارگرفته است. همانگونه که بالاتر گفته شد، این صفحات همواره در حرکت هستند و تحرک هر کدام باعث فشار به صفحه دیگر می شود. زلزله، یکی از نتایج همین فشار صفحات است. (البته گسل ها نیز نقش موثری در زلزله دارند)
به تصویر دقت کنید؛ متاسفانه بخشی از کشور ما بر روی لبه ی این دو صفحه قراردارد و با توجه به حرکت صفحه عربستان به سمت شمال (بالای تصویر) کشور ما به عنوان یکی از مناطق لرزه خیز جهان شناخته شده است. زلزله آبان 96 کرمانشاه و آذر 96 کرمان، مثال های تاسف باری از همین فشار و حرکت صفحه عربستان می باشند.
با نگاهی دوباره به تصویر درمی یابیم که هر چقدر کشورها در مرز صفحات تکتونیکی بیشتری باشند، لرزه خیزی آنها نیز بیشتر است. ژاپن در سمت راست تصویر در مرز 4 صفحه زمین ساختی است. اما با مدیریت صحیح و پذیرش واقعیت زلزله در زندگی روزمره شان با این پدیده طبیعی همزیستی دارند و سالهاست که تلاف زلزله در ژاپن نزدیک به صفر است. در اروپا، نام ایتالیا و یونان را بعنوان کشورهای لرزه خیز اروپایی بیشتر شنیده ایم. این دو نیز در مرز صفحات تکتونیکی واقع شده اند. همچنین داستان آتشفشان معروف پُمپی ایتالیا نیز حاصل همین برخوردهای پوسته زمین است.
به هر روی، بخواهیم یا نخواهیم کشورمان لرزه خیز است. مثل معروفیست که: زلزله، انسانها را کمتر از تخریب ساختمان ها در اثر زلزله ازبین می برد. چاره ای جز کنار آمدن با آن را نداریم. خانه ها باید متناسب با شرایط زمین شناختی ساخته شوند. آموزش ها باید از دبستان آغازشود. امضاها باید مسئولانه صورت بگیرد. مصالح باید با «وجدان» آمیخته شوند.
ظریفی می گفت: فرمول بتُن در همه جای دنیا نزدیک به هم است، سیمان، آب و ... تفاوت در میزان «شرف و انسانیت» است.
آرش پویان مهر
